Opieka nad dziećmi po rozwodzie to obok podziału majątku jedna z bardziej drażliwych kwestii. Najczęściej w trakcie postępowania rozwodowego sąd pozostawia władzę rodzicielską w rękach obojga rodziców, ale opieka nad dziećmi po rozwodzie przyznana jest tylko jednemu z nich. Jak to w praktyce wygląda?
Opieka nad dziećmi po rozwodzie
Rozwód oznacza definitywny koniec związku, ale też wszelkich wspólnych i łączących małżonków spraw. I o ile podział majątku, choć często kłopotliwy, jest dość oczywisty, o tyle kwestia opieki nad dziećmi nie jest tak łatwa. Niezależnie od rozwodu eks-małżonkowie nadal pozostają rodzicami i zazwyczaj oboje zachowują władzę rodzicielską. W większości przypadków oboje chcą też mieć czyny udział w wychowaniu potomka. Ze względu na dobro dziecka należy jednak jasno określić zasady opieki nad dziećmi po rozwodzie. W związku z tym w orzeczeniu rozwodowym sąd musi wypowiedzieć się w czterech kwestiach:
- z kim dziecko będzie mieszkać?
- komu przysługuje władza rodzicielska?
- jak mają wyglądać kontakty dziecka z mamą i tatą?
- w jakiej wysokości alimenty będą ustalone na dziecko?
Należy tu pamiętać, że mówimy o małoletnich dzieciach. Za takie nie uznamy np. 18-letniego licealisty. W jego przypadku postępowanie o alimenty będzie całkowicie oddzielną sprawą, w której powodem jest pełnoletni już syn.
Gdzie dziecko mieszka po rozwodzie?
Ustalając miejsce zamieszkania dziecka po rozwodzie wskazuje się nie konkretną miejscowość, a osobę, z którą dziecko będzie dzielić adres, np.
“Wnoszę o ustalenie każdoczesnego miejsca zamieszkania dziecka – małoletniej córki stron Marty XXX w Warszawie- przy Powódce – Katarzynie XXX”
Inaczej formułuje się to żądanie, gdy rodzice chcą sprawować pieczę naprzemienną. Wówczas jako miejsce zamieszkania dziecka wskazuje się miejscowość, w której mieszkają rodzice:
“Wnoszę o ustalenie każdoczesnego miejsca zamieszkania dziecka – małoletniej córki stron Marty XXX w Warszawie- a miejsce pobytu dziecka zgodnie z orzeczoną opieką naprzemienną”
Piecza naprzemienna
Nie jest powiedziane, że po rozwodzie dziecko musi mieszkać tylko z jednym rodzicem. Stosunkowo nowatorskim wyjściem jest piecza naprzemienna, która umożliwia najdalej posunięte utrzymanie przez dziecko więzi z obojgiem rodziców mimo ich rozwodów. Piecza naprzemianna polega na tym, iż dziecko na przemian mieszka u jednego albo u drugiego rodzica. Zazwyczaj przyjmuje się, że są to okresy jednotygodniowe, choć nie jest to sztywno ustalone. Rodzice mogą umówić się na okresy dwutygodniowe lub miesięczne.
W praktyce piecza naprzemienna stosowana jest gdy:
- między dzieckiem a obojgiem rodziców istnieje bardzo silna więź
- każdy z rodziców wnosi o miejsce zamieszkania przy nim
- oboje rodzice wnoszą o pieczę naprzemienną
- każdy z rodziców posiada warunki materialne i organizacyjne pozwalające mu na sprawowanie opieki nad dzieckiem
- w stosunku do żadnego z rodziców nie stwierdzono zachowań patologicznych ani innych podstaw do ograniczenia władzy rodzicielskiej
- nie występuje bardzo silny konflikt rodziców w zakresie opieki nad dzieckiem
Władza rodzicielska a opieka nad dzieckiem
Nie należy mylić tych pojęć. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w artykuł 95. określa, iż władza rodzicielska to przede wszystkim obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw oraz z uwzględnieniem dobra dziecka. Dziecko powinno być posłuszne rodzicom, a w sprawach, w których może podejmować samodzielne decyzje, pytać o ich zdanie. Władza rodzicielska wygasa, gdy dziecko kończy 18 lat.
Podczas sprawy rozwodowej sąd biorąc pod uwagę dobro dziecka uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Jeśli nie dojdzie do porozumienia między rodzicami, sąd rozstrzyga o sposobach wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez oboje rodziców.
W zakresie władzy rodzicielskiej możemy wnosić o:
- pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom,
- ograniczenie władzy rodzicielskiej małżonka do określonych obowiązków i uprawnień,
- zawieszenie władzy rodzicielskiej,
- pozbawienie władzy rodzicielskiej.
Co do zasady sąd zazwyczaj pozostawia pełną władzę rodzicielską obojga rodziców przyjmując, że jest to najlepsze rozwiązanie ze względu na dobro dziecka. Ograniczenie, zawieszenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej wynika ze szczególnych okoliczności, które wynikają z dowodów przedstawionych w sądzie. Wydając orzeczenie w sprawie władzy rodzicielskiej sąd bierze pod uwagę SUPERprzesłankę, jaką jest dobro dziecka, ale też prawo do wychowania przez oboje rodziców i zasadę nierozdzielania rodzeństwa.
Wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem
Gdy rodzice mieszkają oddzielnie, jeden z rodziców zawsze pozbawiony jest możliwości stałej opieki nad dzieckiem. Jak już wspomnieliśmy władza rodzicielska to nie to samo co opieka a więc i kontakt z dzieckiem. Co więcej pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej nie przekłada się automatycznie na brak prawa do kontaktów z dzieckiem.
Kontakty z dzieckiem to odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka na spacer – jednym słowem przebywanie z dzieckiem oraz porozumiewanie się. Kontakty osobiste mogą też polegać na objęciu czasowej pieczy nad dzieckiem. Gdy jeden z rodziców przejmuje taką pieczę, warto zawczasu ustalić formę oraz częstotliwość kontaktu z dzieckiem drugiego rodzica.
Wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem powinien brać pod uwagę spotkania nie tylko w czasie roku szkolnego, ale też w wakacje, święta czy inne ważne daty, takie jak urodziny. W tych szczególnych okresach kontakt z dzieckiem może mieć miejsce na zupełnie innych zasadach niż w pozostałym czasie.
Warto wiedzieć, że nawet jeśli rodzice złożą zgodny wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, nie wyklucza to ograniczenia kontaktu decyzją sądu. Przesłanką ku temu zawsze są ważne powody oraz dobro dziecka. Ograniczenie kontaktów może polegać na:
- zakazie spotykania się z dzieckiem
- zakazie zabierania dziecka poza miejsce zamieszkania
- zgodę na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności osób trzecich (drugiego rodzica, kuratora sądowego, opiekuna lub innej osoby)
- ograniczeniu kontaktów tylko do określonego sposobu porozumiewania się na odległość
- zakazie porozumiewania się na odległość
Alimenty na dziecko
Jeśli rozwodzący się mają wspólne małoletnie dziecko, sąd orzeka w sprawie alimentów na dziecko nawet wtedy, gdy żądanie zasądzenia alimentów nie jest wyrażone w pozwie oraz odpowiedzi na pozew. Alimenty przysługują dziecku, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dochody dziecka (np. ze spadku) pozwalają na pokrycie kosztów jego utrzymania.
Wysokość alimentów zależy od poziomu życia rodziców. Sąd zakłada, że dzieci mają prawo do równej stopy życiowej, co ich rodzice. Co więcej poziom życia rodziców zazwyczaj wywiera wpływ na to, w jakim środowisku wychowuje się dziecko. Sąd ocenia również indywidualne potrzeby dziecka takie jak konieczność leczenia lub łożenia na rozwój dziecka. Kwota wypłacanych alimentów ustalana jest też w wysokości dostosowanej do faktycznych zarobków rodzica. Choć nie jest to jedyny wyznacznik. Nawet osoba bezrobotna może mieć zasądzone alimenty! Sąd bierze bowiem pod uwagę także możliwości zarobkowe wynikające z wykonywanego zawodu, posiadanego doświadczenia i na tej podstawie ustala wysokość alimentów.
Zobacz: Chiński kalendarz płci dziecka